Czym jest wczesna harfa celtycka

Biorąc pod uwagę ilość starych instrumentów które przetrwały w stanie prawie kompletnym (1) z Irlandii i Szkocji, próba odtwarzania muzyki i technik harfowych opisanych w manuskryptach i wczesnych źródłach pisanych(2) na nowoczesnych instrumentach wydaje się niestosowna.

Niemniej jednak nie da się uniknąć stworzenia nowych instrumentów, ponieważ żadnej z zachowanych harf nie da się opatrzyć odpowiednimi strunami, nastroić i grać na niej bez szkody da instrumentu i niszczenia zabytków. (3)

Oczywistym rozwiązaniem jest zrobienie dokładnych nowoczesnych kopii zachowanych instrumentów, jednakże…

Od XIX wieku idealizowano „harfę celtycką”, tworząc jej romantyczny wizerunek (4) To szybko doprowadziło do porzucenia starych celtyckich tradycji lutniczo-muzycznych i zastąpienia ich kosmopolitycznym stylem opartym na klasycznych instrumentach europejskich, które wymagały innej techniki gry. (5) Współcześnie możemy obserwować to zjawisko w formie „lever harp” – neoceltyckiej harfy lub harfy haczykowej. (6)

Fakt, że harfa celtycka została wyidealizowana, prowadzi do tego, iż większość ludzi, którzy zaczynają na niej grać, nie jest zbyt zainteresowana zrozumieniem historii i tradycji instrumentu; dużo większy nacisk jest kładziony na oryginalność twórcy harfy i repertuar w znajomych rejonach współczesnej klasycznej i popularnej muzyki europejskiej.

Lutnicy konstrujący harfy nie czuli się tak ograniczeni jak na przykład ci, którzy wyrabiają skrzypce, tworzą wiec nowe harfy zgodnie z własnymi wyobrażeniami, często nadając im antyczne nazwy a nawet twierdząc iż są one historyczne, a ich wytwory sprzedają się jak świeże bułeczki wśród miłośników romantycznych harf. (7)

Historycznie poprawne repliki są, dla kontrastu, wyzwaniem. Brakuje dokładnych wymiarów i danych starych instrumentów (8), ciężko jest wybrać takie struny, które dadzą satysfakcjonujące brzmienie (9) a nowoczesne techniki gry, nawet zaadaptowane nie dają zadowalających efektów. (10).

Nawet produkując metalowostrunowe harfy zamiast harf dźwigienkowych i haczykowych ze strunami z nylonu lub jelit, lunicy robiący harfy dalej tworzyli hybrydy instrumentów, zainspirowane historycznymi harfami, lecz ergonomicznie i akustycznie zaprojektowane aby zaspokoić dzisiejsze muzyczne, techniczne i estetyczne potrzeby. (11). Nawet często spotykany termin „harfa metalowostrunowa” podkreśla status tego instrumentu jako wariantu na rynku harf celtyckich. (12)

Skutkiem tego jest, że uczniowie na poważnie zajmujący się staroirlandzką techniką gry musieli zmagać się z nieodpowiednimi instrumentami, pracując dwa razy ciężej by przyswoić sobie nieznane techniki i aby znaleźć drogę wokół nowoczesnych ograniczeń swojej „harfy metalowostrunowej”. Repliki o odpowiednich wymiarach były po prostu nieosiągalne dla większości uczących się grać na claírseach. (13)

W tym roku (mowa o roku 2005, przyp. Tłum.) pracowałem z Historical Harp Society of Irland by stworzyć produkt i zapotrzebowanie na prawdziwą wczesna harfę celtycką (14). Uproszczone instrumenty zostały zamówione u Davida Kortiera, który bez wątpienia jest wiodącym lutnikiem robiącym historycznie i repliki odwzorowujące wymiary oryginałów. (15) Projekt odrzucił jako „luksusy” wszystkie cechy, które zazwyczaj tak przyciągały romantyków – drążone pudło rezonansowe, rodzime drewno i dekoracje – koncentrując się na najważniejszych dla funkcjonowania cech – dokładnych wymiarach położenia strun w średniowiecznej harfie Trinity College wykonanych przez Davida (16). Teraz początkujący i zaawansowany harfiarz może pozwolić sobie na instrument który prezentuje ergonomię i proporcje średniowiecznej harfy. To, czy te instrumenty wytrzymają próbę czasu dopiero się okaże.

(Przypis Tłumacza: od 2005 roku David Kortier stworzył takze takie wersjie harf Queen Mary, Downhill, Lamont, Otoway i Mullaghmast. Historical Harp Society w swoim sklepie dysponuje także wykonanymi przez Natalię Surinę, tanimi, jak na europejskie warunki, harfami Queen Mary i Trinity College).

Simon Chadwick

Przypisy (wszystkie strony do których odnoszą się przypisy są w języku angielskim

1. Kompletna lista 19 instrumentów zbudowanych w Irlandii i Szkocji przed rokiem 1800 znajduje się tu.

2. Lista manuskryptów oraz drukowanych książek z ok. 1600-1850 zawierających repertuar na wczesną harfę celtycką znajduje się tu.

3. Harfa Trinity College została odrestaurowana przez British Museum w 1961 roku, Joan Rimmer dobrała i założyła struny, zaś zagrała Mary Rowland. BBC nagrało to wydarzenie. Nie wszystkie struny zostały naciągnięte, a te które zostały miały słaby naciąg, wiec jakość dźwięku była bardzo zła, zwłaszcza jeśli chodzi o struny basowe, niemniej jednak drewniane części instrumentu zostały uszkodzone. Nagrania nigdy nie opublikowano.
Ciekawą dyskusję na temat etyki i zagadnień praktycznych związanych z restaurowaniem i kopiowaniem instrumentów znajduje się w artykule “Copies of Historic Musical Instruments: Papers read at the CIMCIM meeting, Antwerp, July 1993″ (CIMCIM Publications No. 3, 1994). Można go przeczytać online w języku angielskim.

4. Barra Boydell, “The Iconography of the Irish Harp as a National Symbol”, w Irish Musical Studies 5, 1996 także fragment strony Simona na temat historii XIXwiecznej.

5. Na przykład Emily Macdonald, której zdjęcie i notka biograficzna ukazała się w „The Celtic Monthly” z Sierpnia 1898. Emily gra na jelitowo strunowej „lever harp” (instrumencie wynalezionym w Szkocji mniej niż 6 lat wcześniej) używając normalnej techniki gry na harfie klasycznej, jednak w opisie znaleźć można stwierdzenie o „powadze przywiązania do starożytnej Szkockiej Clarsach…”

6. Na przykład http://website.lineone.net/~trotternish/clarsach.html – nowoczesna harfa nylonowo lub jelitowo strunowa, obsługowana techniką klasyczną i akompaniamentem złożonym z akordów, lecz z romantycznym i odnoszącym się do historyczności komentarzem.

7. Jest aż zbyt wiele przykładów by je wymienić, ale wystarczy choćby dość aktualny przykład z drukowanego katalogu Early Music Shop z Bradford, w Anglii, wydany w październiku 2005. Na stronie 38 harfa Camac „Aziz” (lever harp) (późno XX wieczny potomek XIX wiecznego instrumentu) sfotografowana jest na trawie przed Stonehenge i opisana jako „skonstruowana zgodnie ze stuleciami tradycji… bezpośrednio zainspirowana przez harfy które stworzyły historię tego instrumentu”. Kontrastem są strony 40-44 które pokazują serie historycznych modeli lutni podkreśla dziwne romantyczne zamieszanie otaczające harfy.

8. Podstawowym studium jest praca R. B. Armstronga “The Irish and Highland harps”, David Douglas, Edinburgh, 1904. Nie ma żadnej większej pracy od tego czasu, i to jego rysunki są jedynymi osiągalnymi zmierzonymi szkicami historycznych harf celtyckich.

9. Patrz sekcja Stringing na stronie Simona.

10. Nowoczesna technika gry wywodzi się w prostej linii z XIXwiecznej szkoły gry na harfie orkiestrowej. Wymaga ona od grajacego kierowania palców w dół strun, łapania ich opuszkami palców i szarpania ich mocno, zamykając niejako dłoń dzięki czemu powstaje głośny dźwięk w przypadku strun z jelit. Wygląda na to, iż ten sposób gry rozwinął się wraz z doskonaleniem harfy z pedałami w XVIIIw. Technika gry na Claírseach, czy starsza, wymagająca użycia paznokci, czy bardziej nowoczesna bez nich, zakłada użycie takiego samego podejścia – palce uderzają struny pod katem 90 stopni (dłoń ustawiona jak by trzymała wypełnioną szklankę, przp. tłum) a czubki palców uderzają struny minimalnym ruchem. Gra na Claírseach wiąże się również ściśle z selektywnym wyciszaniem niektórych strun poprzez położenie czubka palca w czasie gry innymi – niezbyt znanym w światku klasycznej współczesnej harfy. Te dwa podejścia łatwo porównać biorąc do ręki samouczek Ann Heymann z techniką wczesnej harfy celtyckiej: “A Gaelic Harper’s First Tunes” która zawiera techniki historyczne wykorzystujące paznokcie, oraz książkę Alison Kinnaird zawierająca nowoczesna technikę gry opuszkami palców – “The Small Harp Tutor”.

11. Dobrym przykładem jest amerykański lutnik robiący harfy – Glenn Hill. Na jego stronie znajduje się „Harfa w stylu Queen Mary”. Ciekawym jest również przeczytanie tego, co robiący harfy lutnicy piszą o sobie na clarsach.net – większość pokazanych instrumentów nie jest  replikami mającymi wymiary oryginałów.

12. Właśnie dlatego próbuję nie używać tego terminu, wolę „Early Gaelic” (Wczesna harfa celtycka) – Wczesna by podkreślić iż jest to stracona historyczna tradycja która jest rekonstruowana, zaś gaelic jako opis regionalny i kulturowy pasujący zarówno do Irlandii jak i Szkocji

13. Podczas gdy profesjonaliści (i oczywiście niektórzy bogaci uczniowie) od dłuższego czasu mogli pozwolić sobie na zamówienie u lutnika dobrej jakości dokładnej repliki wydając na to duże pieniądze, większość uczniów kupowała lub wypożyczała małe harfy w umiarkowanych cenach np. „Kilcoy” firmy Ardival, „Jerpoint” od George’a Stevens’a, „Claírseach” Stoney End czy też „Irish” Triplett’a. Wszystkie te instrumenty maja nazwy przywołujące na myśl claírseach, kształty i krzywizny zainspirowane przez historyczne instrumenty i niektóre cechy harf historycznych, takie jak mosiężne struny, drążone pudło rezonansowe, wąski rozstaw strun lecz żaden z nich nie replikuje zachowanego instrumentu. Wiele ważnych szczegółów w sposób znaczący różni je od swoich historycznych odpowiedników, najczęściej brak strun basowych, mniejsza ilość strun o równych odstępach, nie zróżnicowanych, brak (lub nawet brak możliwości nastrojenia) strun unisono (na comhluighe) a także niekomfortowo małe wymiary utrudniające trzymanie ich między udami czy kolanami.

14. HHSI Student Trinity

15. David Kortier zrobił harfy na których gra śmietanka profesjonalnych harfiarek wczesnoceltyckich: Ann Heymann i Siobhán Armstrong.

16. Na stronie Davida Kortiera jest zdjęcie przedstawiające go w czasie oglądania harfy Trinity College. Wymiary zebrane w trakcie tego wyjazdu, mimo iż nie są wyczerpujące i ostateczne to wielki postęp w stosunku do poprzednio opublikowanych i dostępnych.

Simon Chadwick tłum. Barbara Karlik
Artykuł pobrany z earlygaelicharp.info